WF z klasą. Wykluczeni

"Magda pamięta, jak stoi na słupku i czuje, jak wszyscy gapią się na jej biust, który ostatnio gwałtownie urósł. Nauczyciel starannie ustawia jej stopę na słupku, żeby zaczepiła się palcami o krawędź. - Tak się nie pochylaj, bo cię przeważą - mówi zerkając na nią z dołu. Chłopaki rechoczą". WF, jedno ze słów, które otwiera - jak kiedyś mówiono - wrota pamięci. Tej dobrej i tej złej. W ramach programu "WF z klasą", którego druga edycja rusza niebawem, zastanawiamy się, jak uniknąć wykluczenia i walczyć z traumą.

Trwa rekrutacja do programu "WF z klasą". Nauczycielu, zgłoś swoją szkołę!

Skok rozkroczny

Mam go w oczach. Nie dałby rady wziąć długiego rozbiegu, próbuje więc raczej w kilku niezgrabnych susach wprowadzić w ruch ciało, które zabawnie podryguje. Pąsowieje z wysiłku, sapie i prycha. Stara się nie zwracać uwagi na wuefistę Traczyńskiego, który truchta obok (ni to dodaje mu animuszu, ni to go przedrzeźnia). Nawet nie próbuje naskoku, po prostu wpada na odskocznię, wybija go z lewej nogi, leci trochę bokiem, wali kroczem o kozioł, krzyczy z bólu, spada, uderza biodrem, nie może wstać. Uciekaj, bo cię kozioł kopnie - mówi psor Traczyński, a klasa ryczy.

- I jak tu cię Bronek ocenić? - cedzi Traczyński i odczytuje na głos kryteria oceny skoku przez kozła zabawnie się krzywiąc przy każdym.

Tamtych kryteriów nie pamiętam, ale 45 lat później w II Liceum w Zabrzu oceniają skok przez kozła tak: "Odejmuje się po 0,5 punktu za następujące błędy: brak dynamicznego rozbiegu, nieprawidłowe odbicie od odskoczni, nieprawidłowe ułożenie rąk na koźle, ugięcie kolan podczas skoku, brak obciągnięcia stóp podczas skoku, otarcie, uderzenie o kozła lub skok na kozła, nie utrzymanie równowagi po zeskoku, brak postawy zasadniczej po zeskoku".

Zabrze niedobrze

W Zabrzu na pewno chcą dobrze. Żeby ocena była wymierna i sprawiedliwa: kto lepiej skoczy, dostanie lepszy stopień. Jak na każdym egzaminie, jak w życiu, tego ma uczyć szkoła, prawda?

Nieprawda. I wychowawcza bzdura. Podstawa programowa stanowi, że "pierwszoplanowym przedmiotem oceny ucznia z WF jest wysiłek, a jego miarą () systematyczność udziału w zajęciach i aktywność [czyli] wykonywanie zadań na miarę możliwości ucznia". Metodycy na stronach MEN podpowiadają: "plus otrzymuje uczeń, który ćwiczy w sposób zbliżony do swoich maksymalnych możliwości".

 

Owszem, oceniać należy także sportowe umiejętności (szybkość, siła, gibkość, gra w piłkę, taniec, pływanie ), ale "ocena postępu ma zwykle bardziej motywujący charakter niż ocena poziomu umiejętności". Poza tym oceniane są wiadomości (np. o tym, co jest zdrowe) i sportowa samowiedza (co i jak powinienem/powinnam ćwiczyć). Na szóstkę zasługuje nie super atleta/tka, ale młody człowiek, który stara się ćwiczyć na swoją miarę i wie, czemu to służy.

Pod koniec podstawówki uczeń/nnica zalicza Test Coopera - biegnie przez 12 minut, ile sił w nogach. Głupi pedagog segreguje uczniów na bardziej wytrzymałych, którzy zaliczą dłuższy dystans (tych chwali i stawia im 5 czy 6) i mniej wytrzymałych (tych zawstydza i stawia im 2 czy 3). Mądry pedagog, jak Tomasz Frołowicz, profesor AWFiS z Gdańska, zastanawia się, co zrobić, by "Test Coopera nie był przekleństwem uczniów".

 

Sposób nazywa się "Antylopa - odznaka wytrwałej biegaczki". Dziecko zdobywa ją krok po kroku, zaczyna od paru minut truchtu. "Zachęcając dzieci do coraz dłuższych biegów, przestrzegajmy zasady, iż to one podejmują decyzję, jak długo będą biegły". Sam nauczyciel "powinien biec w wolnym tempie, by dzieci mniej wydolne wiedziały, że postępują prawidłowo () muszą odczuwać satysfakcję, czuć, że nauczyciel jest z nich zadowolony i że na koniec także one dostaną odznakę Antylopy".

Ocena niszczy życie

Sondaż*, który przeprowadziliśmy w ramach kampanii "WF z klasą ", prowadzonej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, Sport.pl i "Gazetę Wyborczą" pokazał, jak szkodliwe mogą być oceny. Wśród tych, którzy mieli na ostatnim świadectwie jedynkę, dwóję lub tróję przyjemność z lekcji WF odczuwa tylko 30 proc., w porównaniu z 86 proc., tych, którzy mieli piątkę lub szóstkę! Aż dwie trzecie ze źle ocenionych marzy o całorocznym zwolnieniu.

Uczniów i uczennic, którzy mają z WF mniej niż cztery było w naszym sondażu 9 proc. Mało? Dużo! Lubią swoją szkołę podobnie często (73 proc.) jak lepiej oceniani z WF (76 proc.). Ale ich relacje z rówieśnikami są gorsze: aż 31 proc. z nich uważa, że jest nielubiana. Wśród tych, którzy mają z WF pięć i sześć nielubianych jest tylko 10 proc.

Nauczyciel, który stawia zły stopień uczniowi, nauczycielka, która źle ocenia uczennicę, bierze na siebie nie tylko odpowiedzialność za postawę wobec lekcji WF. Utwierdza i współtworzy tożsamość dziecka jako ciamajdy, zapewne przyczynia się też do spadku jego popularności wśród rówieśników. Wielu z dorosłych, którzy uprawiają sport wyłącznie na kanapie gapiąc się na piłkę (on) lub taniec z gwiazdami (ona), to ofiary takich właśnie nauczycieli/lek, których lekcje nie zasługują na nazwę WF. Chyba, że W rozumiemy nie jako Wychowanie lecz Wyrok.

Skok ze słupka

Uraz może być głębszy. Magda zawsze lubiła się ruszać, w siódmej klasie grała nawet na bramce w szkolnej reprezentacji piłki ręcznej (z chłopakami!), bo była duża i miała świetny refleks. Jej miłość do sportu utonęła jednak w żółtawych od chloru wodach basenu Polonii Warszawa. Chodzili całą klasą, obowiązywały białe kostiumy. Bogatsze dziewczyny miały elastyczne z komiksu, mamę Magdy stać było tylko na zwykły, bawełniany, który zamoknięty stawał się prawie przezroczysty.

Magda pamięta, jak stoi na słupku i czuje, jak wszyscy gapią się na jej biust, który ostatnio gwałtownie urósł. Nauczyciel starannie ustawia jej stopę na słupku, żeby zaczepiła się palcami o krawędź.

- Tak się nie pochylaj, bo cię przeważą - mówi zerkając na nią z dołu. Chłopaki rechoczą. Przez następne dni prześcigają się w pomysłach, jak Magda ma w różnych sytuacjach podpierać sobie piersi, żeby się nie przewrócić. Karykatury krążą po klasie.

Na basen więcej nie poszła, załatwiła sobie zwolnienie z WF. Dziś jest antropolożką-feministką. Mówi, że WF potrafi zaboleć jak żadna inna lekcja, bo dotyczy ciała, które dla dojrzewającej dziewczyny jest podstawą tożsamości. Dopiero po wielu latach - dzięki jodze - przekroczyła szkolną traumę.

Opowieść Magdy jest skrajną ilustracją genderowego cienia, który w naszym sondażu pada na generalnie pozytywny obraz polskiego WF. Na pytanie, czy skorzystał/abyś z całorocznego zwolnienia, gdybyś miał/a taką możliwość, TAK - odpowiedział co piąty chłopak i prawie do trzecia dziewczyna! Zwłaszcza starsze dziewczyny chcą uciekać, bo brakuje im czasu na "prawdziwą naukę" np. do klasówek i egzaminów. Poza tym WF psuje fryzurę i makijaż, a w szkole nie ma gdzie umyć i wysuszyć włosów. Więcej o tym w wywiadzie mówiła Anna Klimczak, koordynatorka akcji.

Popularny jest pogląd, że dziewczynki są lepiej od chłopców przystosowane do szkoły. Rzeczywiście uczą się lepiej, znacznie częściej idą potem na studia. W naszym sondażu rzadziej niż chłopcy twierdziły, że się na lekcjach nudzą (50 do 63 proc.). Ale za poważny stosunek do nauki płacą wysoką cenę. "Często się denerwuję" odpowiedziało ich aż 50 proc. (wobec 17 proc. chłopców), "jestem przemęczona" - 49 proc. (wobec 37 proc.) "jestem za gruba , muszę schudnąć" - 31 proc. (wobec 16 proc.).

Co jest najlepszym lekarstwem na nadmiar pracy i stres? Co jest najzdrowszym sposobem na szczupłą sylwetkę? Wiadomo - ruch, aktywność. To dodatkowy powód, by szkolny sport był w takim samym stopniu dla dziewczyn. A nie jest.

Liczy się kasa

Przezroczysty kostium Magdy zwraca uwagę na potężny czynnik dyskryminujący, jakim jest niski status materialny dzieciaka. Na pytanie "Jak żyje twoja rodzina?" aż połowa badanych odpowiedziała, że "dobrze", a 13 proc. "bardzo dobrze" (w polskich sondażach także dorośli są bardziej zadowoleni, niż byśmy się spodziewali). Dzieci w rodzinach żyjących "bardzo biednie" i "skromnie" było razem tylko 5 proc., ale zdecydowanie odróżniali się od pozostałych. Tylko 27 proc. z nich uprawia sport "codziennie lub prawie codziennie", w porównaniu z 52 proc. tych, którzy żyją "dobrze i bardzo dobrze". Jeszcze wyraźniejsza jest różnica w zajęciach pozaszkolnych.

Czy nauczyciele lubią cię i doceniają? - zapytaliśmy. "Bardzo dobrze" sytuowani odpowiadają TAK w 81 proc., "dobrze" - w 75 proc., "średnio" w 70 proc., "biednie i skromnie" - tylko w 53 proc. Pomyślcie o tym: połowa dzieci z najuboższej warstwy uważa, że nauczyciele nie stoją po ich stronie!

Najbiedniejsze dzieci skarżą się w sondażu: 66 proc. jest przemęczona, 55 proc, często się denerwuje, 43 proc. za mało śpi, 29 proc. ma problemy ze snem. W grupie uczniów rodzin sytuowanych "dobrze" i "bardzo dobrze", te wskaźniki są o połowę mniejsze.

W szkole, muszę to przyznać, należałem do owej grupy "bardzo dobrze" i byłem nieźle wysportowany. Na lekcjach WF miałem dodatkowy atut - prawdziwe tenisówki, które ojciec przywiózł mi z Austrii w pakiecie z frotowymi skarpetkami, białymi z niebieskim paskiem. Reszta klasy nie zmieniała skarpetek i ćwiczyła w polskich pepegach, na rozpaczliwie twardej i śliskiej podeszwie. Nic im nie pomagało nacieranie kredą, szybko robiły się szare.

Pamiętam mistrzostwa szkoły w skoku w wzwyż. Ostatni skok na 151 cm, nie wierzę, że dam radę, jestem za niski, ale bardzo chcę wygrać z Michałem. Odbijam się rozpaczliwym stylem przerzutowym, lecę, poprzeczka drży. - Uciekaj z materaca, już! - woła Traczyński. Zeskakuję i dopiero wtedy poprzeczka spada. Dziękuję, panie psorze - mówię.

Ten sam nauczyciel jednemu uczniowi pomaga wejść do nieba, innego spycha do piekieł. WF to nie jest zwykły przedmiot.

WF dla każdej i każdego

Program "WF z klasą" tworzy kilka tysięcy zakręconych WF-stów / WF-stek (ze wsparciem dyrekcji, bez tego niczego się w szkole nie zrobi). Prześcigają się w pomysłach. Dużo jest myślenia - mówiąc naukowo - inkluzywnego, czyli jak zachęcić do ćwiczeń dziewczyny, osoby mniej sprawne, biedne, wycofane, zakompleksione

WF dla dziewczyn musi uwzględniać ich upodobania. A więc rower (79 proc. dziewczyn wskazało go jako sport uprawiany w ostatnim roku), rolki lub wrotki (49 proc.), bieganie i pływanie (po 46 proc. tyle samo co chłopcy!), aerobik, gimnastykę, pilates (31 proc. do 12 proc. chłopaków), a także równo popularną siatkówkę (po 43 proc.). Szkoły muszą też zadbać, by dziewczęta - zwłaszcza starsze - mogły po WF-ie umyć się i wysuszyć włosy.

A jak sfeminizować Orliki, żeby służyły nie tylko facetom? Jednym z patentów byłaby coraz bardziej popularna piłka nożna dziewcząt - mówili nasi "wuefiści z klasą" na konferencji-podsumowaniu I semestru programu.

Wykluczanie osób mniej sprawnych? Powtarzał się postulat, by zrezygnować ze stopni na rzecz ocen opisowych, a jeśli je trzeba stawiać, to nigdy za "czysty" rezultat, ale za poprawę. Nauczyciele/ki szukają też sposobów, by burzyć "hierarchie sprawności", które sprawiają, że WF jest lekcją dla orłów, a gołębie, a zwłaszcza gołębice, mogą sobie ewentualnie pogruchać w kąciku. Można zatem losować a nie dobierać ćwiczących w parach. Wskazywać na kapitanów drużyn uczniów mniej sprawnych. Zamiast celebrować najszybszych, ogłosić "dziś na 60 m wygrał Antoni - poprawił się o 0,9 sekundy!". W grach zespołowych wystawiać do gry - a nie tylko na rezerwie - graczy słabszych, nawet jeżeli oznacza to mniejsze szanse na zwycięstwo.

Tego byśmy chcieli, a jak jest? W sondażu zapytaliśmy uczniów/uczennice, jak ich nauczyciele WF traktują osoby mniej sprawne. 80 proc. wybrało odpowiedź "tak samo jak wszystkich", 8 proc. zauważyło szczególne zainteresowanie ("zadają im dodatkowe ćwiczenia"). Również 8 proc. było jednak zdania, że nauczyciel/ka "nie zwraca na nich uwagi, mogą nic nie robić", a 7 proc. wybrało najgorszą odpowiedź: "bywa niemiły/a, zdarza się, że wyśmiewa (7 proc.). To oznacza, że 15 proc., czyli co szósty-siódmy nauczyciel/ka WF, biernie się przygląda lub uprawia wykluczanie mniej sprawnych osób.

Wspinaczka czyli let's climb

Duch sportowy zanika wraz z wiekiem. Lubi WF 93 proc. w podstawówce, 78 proc. w gimnazjum i już tylko 75 proc. w liceum/technikum. Recepta leniwego nauczyciela "macie tu piłkę i sobie pograjcie" działa coraz słabiej. Im starsza młodzież, tym bardziej konieczna jest różnorodność, fantazja, świeże pomysły.

Nasi wuefiści je mają. Prowadzą dzieciaki na ścianki wspinaczkowe (lub zakładają je w szkole), urządzają wyprawy na rolkach i rowerach, w ofercie miewają jogę i walki wschodu, zabierają dzieci na basen i do siłowni, robią szybkie turnieje tenisa stołowego, prowadzą zajęcia na stepach i z piłkami FIT. Hiciarskim pomysłem jest Szkolna Noc Sportu: turnieje i ćwiczenia albo maratony tańca aż do północy.

Ambicje uczniów/ennic mają budzić minikalkulatory sprawności fizycznej ; a także nagrywanie gry czy ćwiczeń kamerą lub smartfonem. Mobilizująco działa snobizm, czyli Lekcje z Mistrzem: zajęcia prowadzi była lub obecna olimpijka, czy choćby gwiazda miejscowego klubu piłkarskiego. Rosnącą popularność biegania można wykorzystać organizując biegi przełajowe albo na orientację, a także tworząc Szkolny Klub Biegacza z udziałem - uwaga! - uczniów, rodziców i nauczycieli.

Nasi nauczyciele/lki tworzą też zaskakujące kompozycje WF z innymi przedmiotami: z humanistycznymi (historia sportu - odtwarzanie zapomnianych dyscyplin i gier, sport w literaturze), z biologią i chemią (podczas lekcji WF pomiar wysiłku plus wykład o magazynowaniu i wykorzystywaniu energii), z fizyką i matematyką (geometria układana z ciał, zadania na drogę i czas - rozwiązywane "na żywo"). Coraz częściej dostajemy sygnały, że WF prowadzony jest w obcym języku.

Ambasador sportu

Badani uczniowie wysoko ocenili swoich wuefistów i wuefistki (w porównaniu z innymi nauczycielami/kami). Przeważały oceny, że są lubiani/e, szanowani/e, potrafią zmotywować do pracy, utrzymać dyscyplinę i mają dużo pasji. Zawodowa frustracja i skrywanie się w tzw. kanciapie, nie są uzasadnione. Wręcz odwrotnie, pan/pani od WF może stać się wzorem dla swoich podopiecznych, zwłaszcza jeśli będzie regularnie z nimi ćwiczyć. A z tym jest gorzej: ćwiczy tylko 43 proc. wuefistek i jeszcze mniej - 36 proc. wuefistów.

Klimat wokół szkolnego sportu poprawia się, dzięki programom rządowym (nareszcie!). "WF z klasą" też ma swój udział, ale już marzy nam się następny krok - żeby nauczyciele/ki WF stali się ambasadorami sportu i aktywności fizycznej w swojej szkole. Nie chodzi tylko o zajęcia pozalekcyjne, to już jest rozpowszechnione podobnie jak "zielona/biała szkoła" ze sportowym programem. Ale trzeba rozruszać szkołę na innych lekcjach (3-5 minutowe przerwy na gimnastykę, parę ćwiczeń, głębokich oddechów, otwieramy okno!); organizować przerwy w ruchu (muzyka, taniec, tenis stołowy zamiast pilnować, żeby "nie latali po korytarzu"), aktywne popołudnia - zachęta do korzystania z sali gimnastycznej, boiska, Orlika.

Ambasador - jak to ambasador - powinien podróżować i zarażać całą gminę. Zwiedzanie miasta w formie marszobiegu, to jeden z ciekawszych pomysłów "WF z klasą". Ambasador stara się też wciągnąć rodziców, organizuje np. cykl zajęć pod hasłem "Mamo, tato - ćwicz ze mną", Rodzinny Kurs Tańca, Sportowy Dzień Otwarty (zaproszeni są też dziadkowie i babcie); Weekendowy Bieg Rodzinny. "Wuefista/tka z klasą" wie, że warto także rodziców nauczyć sportu, bo ich wpływ liczy się bardzo. Co ciekawe, nasz sondaż pokazuje, że bardziej liczy się usportowiona mama niż tata.

*Sondaż PBS, 21 października-6 listopada, badanych ankietą audytoryjną 1085 uczniów z 25 wylosowanych szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych

Czym jest WF z klasą

"WF z klasą" to ogólnopolska akcja edukacyjna, która ma na celu przede wszystkim zwiększenie aktywności fizycznej uczniów a także zmianę myślenia o lekcjach WF-u w polskich szkołach. W pierwszej edycji akcji do współpracy zapraszamy szkoły z całej Polski. Aby wziąć udział w programie należy do 28 lutego wypełnić formularz zgłoszeniowy na stronie ceo.org.pl/wf. Decyduje kolejność zgłoszeń.

Akcja "WF z klasą" prowadzona jest przez Centrum Edukacji Obywatelskiej w partnerstwie ze sport.pl i Gazetą Wyborczą. Program współfinansowany jest ze środków Ministerstwa Sportu i Turystyki, patronami honorowymi są Minister Sportu i Turystyki i Minister Edukacji Narodowej.

Rodzicu, Nauczycielu, Dyrektorze, Sportowcu - jeśli masz pytania, pomysły, chcesz podać swoją receptę na lekcję WF-u napisz do nas wf@agora.pl.

Trwa rekrutacja do kolejnej edycji. Szczegóły.

Więcej o akcji "WF z klasą" czytaj na stronie wfzklasa.sport.pl i stronie internetowej CEO