W pierwszej części artykułu wyjaśnimy co oznaczają pojęcia i przedstawimy normy poszczególnych parametrów. Link do 2 części artykułu.
PRZED BADANIEM Odchylenia od normy widoczne w wynikach badań nie zawsze są oznaką faktycznych problemów ze zdrowiem. Mogą wynikać z nieodpowiedniego przygotowania się do badań. Dlatego należy trzymać się kilku zasad:
- pobranie krwi powinno się odbyć rano - najlepiej między godz. 7 a 9;
- powinieneś być na czczo, czyli nie jeść nic przez 12-14 godzin przed badaniem;
- nie pij alkoholu przez 24 godziny przed wizytą w laboratorium;
- nie powinieneś podejmować intensywnego wysiłku fizycznego przez 3 dni (!) przed badaniem;
- tuż przed pobraniem krwi usiądź na 5 minut, uspokój się i odpocznij.
W LABORATORIUM
MORFOLOGIA Morfologia jest podstawowym badaniem diagnostycznym krwi, które pozwala w sposób ilościowy i jakościowy ocenić tzw. morfotyczne elementy krwi. A jakie to elementy? Przyjrzyjmy się im bliżej i zobaczmy, za co odpowiadają.
Erytrocyty (czerwone krwinki, RBC) - jeden ze składników krwi, który odpowiada za transport tlenu w organizmie. Do ich prawidłowego rozwoju potrzebne są m.in. żelazo, witamina B12, kwas foliowy. Sama liczba erytrocytów nie może być podstawą do stawiania diagnozy - powinna być rozpatrywana razem z innymi parametrami krwi. Podwyższona liczba czerwonych krwinek to często efekt intensywnego uprawiania sportu, przebywania na dużych wysokościach, ciąży, palenia papierosów, chorób serca i płuc, chorób szpiku kostnego. Z kolei ich niedobór może świadczyć o anemii, zbyt dużej utracie erytrocytów (krwawienia zewnętrzne i wewnętrzne), zaburzeniach w ich produkcji (niedobór żelaza lub witamin), niewłaściwej diecie.
Hemoglobina (HGB) - czerwony barwnik krwi, który stanowi ponad 90% masy erytrocytów. W laboratoriach mierzona jest suma wszystkich barwników krwi (pochodne hemoglobiny). Odpowiada za transport tlenu do tkanek. Podwyższone wartości hemoglobiny mogą być spowodowane paleniem tytoniu, przebywaniem na dużych wysokościach, uprawianiem sportu wyczynowego, ciążą, przyjmowaniem niektórych leków. Obniżone wartości mogą informować m.in. o anemii (niedokrwistości), zbyt dużej utracie czerwonych krwinek, niedoborach żelaza lub witamin, negatywnym wpływie przyjmowanych leków.
Hematokryt (HCT) - inaczej zagęszczenie krwi. Oznacza stosunek tzw. upostaciowionych składników krwi (białe i czerwone krwinki oraz płytki krwi) do osocza. Wartość ta jest ważna w rozpoznawaniu anemii. Jeśli hematokryt jest za wysoki, oznacza to, że albo we krwi jest zbyt dużo erytrocytów (czerwonych krwinek), albo zbyt mało osocza (płynnej części krwi). Zbyt mała objętość osocza jest często spowodowana nadmiernym odwodnieniem. Z kolei niski hematokryt informuje o tym, że - nieco uogólniając - w krwi jest zbyt mało erytrocytów i hemoglobiny. Przyczyną tego stanu może być ciąża, uprawianie sportu wyczynowego, nadmierna utrata krwi lub zwiększona objętość osocza.
Kształt erytrocytów Jak już było tu wspomniane, morfologia krwi to badanie nie tylko ilościowe, ale też jakościowe. Liczy się więc nie tylko to, ile mamy czerwonych krwinek, ale też jakie mają one parametry. Można je zbadać na podstawie wartości hematokrytu, hemoglobiny i liczby erytrocytów. Parametry te to tzw. wskaźniki czerwonokrwinkowe.
- MCV - mean corpuscular volume (średnia objętość krwinki czerwonej). Informuje o ilości płynnych składników w czerwonej krwince. Innymi słowy: MCV = hematokryt podzielony przez liczbę erytrocytów w 1 litrze krwi.
- MCH - mean corpuscular hemoglobin (średnia masa hemoglobiny w krwince). MCH = stężenie barwnika krwi podzielone przez liczbę czerwonych krwinek w 1 litrze krwi.
- MCHC - mean corpuscular hemoglobin concentration (średnie stężenie hemoglobiny w krwince). Wartość ta informuje o płynności i lepkości krwinek czerwonych. MCHC oblicza się dzieląc stężenie hemoglobiny przez hematokryt.
- RDW - red (cell) distribution width (współczynnik zmienności rozkładu objętości erytrocytów). Wartości te przedstawiane są w formie graficznej - pokazują rozkład średniej objętości czerwonych krwinek w próbce krwi.
Retykulocyty (RET) - są to komórki pozbawione jąder, które stanowią niedojrzałą postać czerwonych krwinek (erytrocytów). Ilość retykulocytów we krwi informuje nas o tym, jak szybko szpik kostny produkuje nowe erytrocyty. Wysoki poziom retykulocytów świadczy o szybkim odnawianiu się czerwonych krwinek w szpiku. Badanie poziomu retykulocytów może być wczesnym wskaźnikiem niedoboru żelaza, jednak dość często pojawiają się wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne. Wynik wyraża się w liczbie retykulocytów przypadającej na 1000 erytrocytów (podaje się wynik w procentach, promilach lub w wartościach bezwzględnych).
Leukocyty (białe krwinki, WBC) - od erytrocytów różnią się rozmiarami (są większe), barwą (nie mają barwnika, dlatego są białe) oraz funkcjami. W organizmie są odpowiedzialne przede wszystkim za odporność. Najpierw identyfikują obce elementy (to zadanie limfocytów i monocytów), a następnie próbują pozbyć się wrogów poprzez "pożarcie" ich (tu do akcji wkraczają granulocyty i makrofagi). Zwiększanie się liczby leukocytów w organizmie jest naturalne przy wszelkich chorobach infekcyjnych lub stanach zapalnych, przy silnym stresie, ale także po intensywnym wysiłku fizycznym, w ciąży lub przy wzroście temperatury otoczenia. Wybitnie wysokie wartości białych krwinek to jeden z objawów chorób nowotworowych krwi czy białaczki. Z kolei ciężkie zakażenia wirusowe i bakteryjne powodują spadek liczby leukocytów. Ich niskie wartości mogą świadczyć także o uszkodzeniu szpiku kostnego, z czym wiąże się znaczne osłabienie układu immunologicznego.
Trombocyty (płytki krwi, PLT) - to elementy krwi, które są odpowiedzialne m.in. za jej krzepnięcie. Przy zranieniach naczyń krwionośnych płytki krwi przylegają do ich ścian i tworzą skrzep. W badaniu krwi sprawdza się ich ilość, aby ustalić przyczyny krwawień niewiadomego pochodzenia, rozpoznać odpowiednio wcześnie ryzyko zakrzepicy i wykluczyć patologiczną skłonność do krwawień. Nieco zwiększona liczba trombocytów jest naturalna po ciężkich chorobach infekcyjnych, operacjach, zranieniach lub po wycięciu śledziony. Bardzo wysoka wartość trombocytów może stanowić ryzyko rozwoju zakrzepicy, towarzyszyć ciężkiemu niedoborowi żelaza, leczeniu hormonalnemu, chorobom szpiku kostnego. Z kolei zmniejszona liczba płytek krwi to najczęściej objaw uszkodzonego szpiku kostnego (np. w wyniku chemioterapii, stosowania niektórych leków, stanów ciężkiego niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego). Wybitnie niski stan trombocytów może stanowić ryzyko groźnych krwawień.
Fot. Science Photo Library
Prawidłowe wartości parametrów krwi (przybliżone*) (M - mężczyźni, K - kobiety)
Hemoglobina (HGB) M: 12-17 g/dl K: 11-15 g/dl
Krwinki czerwone (RBC) M: 4,5-6,5 x 1012/l K: 3,5-5,0 x 1012/l
Hematokryt (HCT) M: 40-54% K: 37-47%
Średnia objętość krwinki (MCV) 83-103 fl
Średnia masa hemoglobiny (MCH) 28-34 pg
Średnie stężenie hemoglobiny (MCHC) 32-36 g/dl
Retykulocyty (RET) 0,3-1,5% (30-70 x 109/l)
Krwinki białe (WBC) 4-10 x 109/l
Płytki krwi (PLT) 150-400 x 109/l
*Różne źródła podają różne wartości prawidłowe. Wraz z wynikami badań powinno się otrzymać normy stosowane przez dane laboratorium.
OB OB to Odczyn Biernackiego, czyli szybkość, z jaką opadają krwinki w osoczu w ustawionych pionowo rurkach (ang. erythrocyte sedimentation rate - ESR). Wynik odczytuje się po godzinie, czasem dodatkowo po dwóch. Jest to jedna z najprostszych i najstarszych metod, która dostarcza informacji na temat pojawiających się w organizmie stanów zapalnych. Istnieje bardzo wiele czynników, które zarówno zawyżają OB (m.in. ciąża, niedokrwistość, płeć żeńska, starszy wiek, a nawet błędy laboratoryjne), jak i zaniżają (m.in. zaburzenia krwinek czerwonych, hiperleukocytoza, policytemia, czynniki techniczne). Z tego powodu, choć test ten jest niedrogi, łatwy w wykonaniu i dający szybkie wyniki, nie może stanowić jedynej podstawy do rozpoczęcia jakiegokolwiek leczenia. Delikatne nieprawidłowości w OB mogą jedynie skłonić do powtórzenia testu po kilku miesiącach. Z drugiej strony prawidłowy wynik OB nie wyklucza istnienia choroby, która nie ma podłoża zapalnego.
Prawidłowe wartości dla OB (po pierwszej godzinie) Dorośli poniżej 50. roku życia kobiety < 20 mm mężczyźni < 15 mm Dorośli powyżej 50. roku życia kobiety ? 30 mm mężczyźni ? 20 mm
W drugiej części materiału dotyczącego badań krwi przeczytasz o tym:
- jakich odchyleń od normy mogą spodziewać się biegacze;
- jak często powinni robić badania;
- jakie jeszcze badania krwi - oprócz morfologii - pomogą biegaczom;
- jak interpretować poszczególne wyniki.
Tekst: Marta Szewczuk Konsultacja medyczna: dr Tomasz Mikulski, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN
